Een driepuntsbrug op De Horte bij Dalfsen

Fraeylemaborg, driepuntsbrug mogelijk ontworpen door G.A. Blum

Over zogenoemde driepuntsbruggen schreef ik al eerder, met name in 2013. Ik had sindsdien al eens de suggestie gekregen van Karin Bevaart dat zij een nog niet eerder beschreven driepuntsbrug had ontdekt. Tot nu toe wist ik niet waar die brug lag, maar daar is door een artikel in het Tuinjournaal verandering in gekomen: de bewuste brug moet hebben gelegen op landgoed De Horte, in Dalfsen.¹Julia Voskuil, ‘Karin Bevaart over bomen blessen, driepuntsbruggen en prehistorie’, in: Tuinjournaal (uitgave van de Nederlandse Tuinenstichting), jaargang 35, nummer 1, maart 2018, p22 en 23.

Op de kadastrale minuutplan²Landmeter S. van Lith, Kadastrale Minuutplan gemeente Dalfsen, sectie H, genaamd Emmen en Millegen, blad 01. Op de aangrenzende minuutplan van de gemeente Zwollekerspel, sectie G, blad 02, is helaas niets genoteerd of weergegeven. staat ten noorden van De Horte, halverwege tussen de buitenplaats en de Poppenlaan, te lezen: ‘De Drie bruggetjes’. Nader inzoomen op de bewuste kaart laat daar in de buurt, in een bocht van de slingerende Tochtsloot die de grens vormde tussen de gemeenten Dalfsen en Zwollekerspel, inderdaad duidelijk de weergave van een driepuntsbrug zien.

Detail van de Kadastrale Minuutplan van de Gemeente Dalfsen, sectie H, blad 01 (c1820). Rechts ligt net buiten beeld De Horte. In een bocht van de Tochtsloot is een driepuntsbrug getekend, vlak bij de tekst ‘De Drie bruggetjes’. (Het noorden is ± links.)

Ik geef haar vondst graag weer op mijn driepuntsbruggenkaart. We hadden eerder al een driepuntsbrug in deze omgeving genoteerd, namelijk op Den Alerdinck in Laag Zuthem. Opvallend is dat beide bruggen minder dan vijf kilometer van elkaar zijn aangelegd. Die nabijheid suggereert ofwel kopieergedrag van een van beide eigenaren, ofwel de betrokkenheid van dezelfde architect, voor wie driepuntsbruggen een specialiteit waren geworden.
Bevaart noemt als mogelijke ontwerper van deze brug op De Horte de architect Georg Anton Blum (1765-1827).³Voskuil, op.cit., p23. Volgens de aan mij beschikbare bronnen⁴Daar hoort helaas niet het boek bij van Frits David Zeiler, De Horte: een beeld van een huis (Kampen 1999). adviseerde de bijna zestigjarige Blum circa 1822 de bewoner van De Horte over de aanleg van zijn tuin rond een in 1820 nieuw gebouwd huis.⁵C.S. Oldenburger-Ebbers, A.M. Bakker, E. Blok, Gids voor de Nederlandse Tuin- en Landschapsarchitectuur, deel west (Rotterdam 1995), p141. In dit licht bezien is het interessant dat op Mataram rond diezelfde tijd (1820) door de Utrechtse tuinarchitect/kweker Hendrik van Lunteren (1780-1848) een nieuwe tuinaanleg werd ontworpen (Oldenburger-Ebbers, et.al. (op.cit.), p142 en 143). Deze bewoner, Petrus Franciscus Helmich van Vilsteren, huurde De Horte van eigenaar J.M. van Rhijn, die ook het nabijgelegen Mataram in eigendom had. Van Rhijn’s band met Nederlands-Indië blijkt duidelijk uit het feit dat hij De Horte destijds Djokjakarta noemde en de buitenplaats Dieze tot Mataram omdoopte.⁶De Horte werd na de dood van ‘zijn [= Jo[h]annes Matthias van Rhijn] zoon’ verkocht in 1828. Ik heb sterk het vermoeden dat de zoon en latere eigenaar Johannes Wilhelmus van Rhijn heette: hij overleed als 57-jarige op 17 december 1826 in “Emmen (Dalfzen)“. Johannes Wilhelmus was ca. 1769 geboren op Java en zijn vader heette Jan Matthijs van Rhijn.
De driepuntsbrug op Den Alerdinck zou tussen 1797 en 1807 zijn ontworpen en aangelegd, ook daar wordt Blum als mogelijke ontwerper genoemd (en de onvermijdelijke Zocher).⁷L.H. Albers, ‘Wie was de architekt van De Alerdink bij Heino’, in Cascade bulletin voor Tuinhistorie 2 (1993), nr.2, p13-18. [pdf] Blum was mogelijk leermeester van Lucas Pieters Roodbaard (1782-1851), en heeft twee ontwerpen geleverd voor de Fraeylemaborg, waar eveneens een driepuntsbrug te vinden is. Bevaart werkt op dit moment met collega’s aan een publicatie over Blum.⁸Voskuil, op.cit., p23. Ik ben benieuwd wat voor nieuws er nog meer uit dat onderzoek komt, want met betrekking tot De Horte zijn nog wel wat vragen te stellen.

Klopt de huidige datering van Blum’s werk op De Horte wel?
Georg Anton Blum zou dus circa 1822 op De Horte advies hebben uitgebracht over de aanleg van de tuin.⁹Tussen 1812 en 1815 werkte Blum op Vilsteren, zie A.J. Gevers, ‘De tuinarchitect Blom: stukjes uit een legpuzzel’, in: Cascade bulletin voor Tuinhistorie 1 (1991), nr. 2, p3-7 [pdf]. De (familie van de) huurder van De Horte en Blum hadden derhalve een relatie die niet alleen tot De Horte beperkt bleef. De verzamelkaart van de gemeente Dalfsen is echter 1820 gedateerd, twee jaar vóór de tot nu toe bekende betrokkenheid van Blum bij de aanleg van De Horte/Djokjakarta (klik op de afbeelding voor een grotere versie). De minuutplan, waar de brug op staat weergegeven, wordt eveneens ‘ca 1820’ gedateerd, precies het jaar waarin op De Horte een nieuw huis werd gebouwd. Wat heeft landmeter S. van Lith gemeten en getekend? De oude situatie? De nieuwe, of een beetje van beiden?

De vraag is derhalve of de brug er al lag toen Blum rond 1822 aankwam. Mogelijk is Blum -of een van de andere genoemde architecten- al in een eerder stadium betrokken geweest bij vernieuwingen op De Horte. Nog geen vijf kilometer verderop werd vijftien tot vijfentwintig jaar eerder een driepuntsbrug aangelegd op Den Alerdinck. Dat is precies in de periode waarin waarin J.M. van Rhijn de buitenplaatsen De Horte en Mataram kocht (c1800). Meestal wordt een aankoop gevolgd door veranderingen aan huis en/of tuin door de nieuwe eigenaar (hij veranderde in hier ieder geval hun namen). Is het mogelijk dat de driepuntsbrug op De Horte al in of vlak na 1800 is aangelegd, vrijwel gelijktijdig met die op Den Alerdinck?
Kortom: hoe betrouwbaar zijn de bronnen die Blum specifiek rond 1822 met De Horte in verband brengen, en zijn die inmiddels achterhaald?